Reactie van Stichting Milieu, Wetenschap & Beleid op de berekeningen van de kosten van het Klimaatakkoord door PBL en CPB

Kosten klimaatbeleid zijn in 2030 niet €3 maar €12 miljard

(Lees ook onze reactie op het PBL rapport over de kosten van het Energieakkoord)

Maart 2019 kwamen PBL (hier) en CPB (hier) naar buiten met de kosten van het klimaatbeleid. In alle media werd de uitkomst van €1,6 tot €1,9 miljard per jaar in 2030 van PBL breed uitgemeten, die in het PBL rapport (pag 10) genoemd werd.
“Dat is maar 0,2% van ons BNP, waar hebben we het nog over” was de reactie van velen, onder andere minister Wiebes. Dat in het CPB rapport (pag 5) het totaal in 2030 op €11,2 miljard uitkwam, zes maal zoveel, ontging de gerustgestelde bewindsman en alle media.

Op 13 februari 2020 bracht het AD naar buiten dat het PBL een forse rekenfout gemaakt heeft in de berekening. Naar aanleiding van protesten van de woningbouwcorporaties moesten ze toegeven dat het “Vangaslos” beleid flink duurder uitpakt. Hoeveel duurder werd niet duidelijk. Er werd gesproken over 50% hoger, maar dat ontkende PBL.

Ondanks het bekend worden van de fout, en de discrepantie tussen PBL en CPB uitkomsten is er sindsdien door niemand een accurate herberekening gemaakt van wat het klimaatbeleid ons in 2030 gaat kosten. Wij doen een poging op basis van de beperkte beschikbare informatie.

Wat het klimaatbeleid werkelijk kost

Voor de kosten in 2030 komen wij op:

[1] De door het PBL berekende kosten: 1,75 miljard
Het gemiddelde tussen €1,6 en €1,9 mrd.

[2] Staand beleid: €3,8 miljard
Er  zit een addertje onder het gras: PBL heeft de extra kosten berekend van de maatregelen die er door het Klimaatakkoord bovenop de kosten van het al bestaande beleid komen. Maar voor het doel, namelijk een CO2 emissiereductie van 49% ten opzichte van 1990 in 2030, moeten die kosten wel degelijk ook gemaakt worden. In 2030 is dat volgens onze berekeningen van het Energieakkoord een bedrag van ca. €3,8 miljard per jaar.  (Het CPB neemt overigens wel deze kosten van zg. staand beleid mee.)

Op 29 mei 2020 kwam PBL op aandringen van de kamer ook met een berekening van dit staand beleid dat bij de uitkomst dient te worden opgeteld, en kwam op 1 mrd. De totale kosten van klimaatbeleid (Energieakkoord plus Klimaatakkoord) in 2030 zouden dan dus ca €3 mrd zijn. Onder tab “Rapport PBL 2020” op deze site tonen wij echter aan dat dit rapport de kosten veel te laag inschat, en ook nog eens een grote fout maakt tegen de eigen Nationale Kosten methode. We houden hier dus onze eigen €3,8 mrd aan.

[3] Woningen Vangaslos: €3,2 miljard 
In het PBL rapport (pag 11) wordt voor 2030 met €85 miljoen gerekend voor de kosten voor de gebouwde omgeving.
Nu zijn er in Nederland in 2030 ca 8,1 miljoen woningen. Die moeten allemaal in 2050 van het gas af zijn. Als je elk jaar evenveel huizen verduurzaamt, zijn er in 2030 dus 2,7 miljoen van het gas af. De regering wil het kalmer aan doen (1,5 miljoen), maar als je echt alle huizen van het gas af wil hebben in 2050 moet je niet het probleem vooruit schuiven, terwijl je weet dat de moeilijkste en duurst te verduurzamen huizen sowieso al het laatst aan bod komen. Tussen 2040 en 2050 wordt het beleid al heel erg duur als ook de peperdure binnensteden eraan moeten geloven. Dan wil je niet ook nog eens de grootste aantallen moeten aanpakken. Dus rekenen we met 2,7 miljard woningen voor 2030.

Het PBL rekent voor de kosten in zijn berekeningen met een annuïteitenlening met 3% rente, is ons verteld. Met €85 miljoen kun je dan leningen aflossen ter waarde van €1,65 miljard. Voor 2,7 miljoen woningen komt dat op een eenmalige €611 investering per verduurzaamde woning. Daar kunnen de bewoners misschien net een elektrische kookplaat voor kopen, maar zeker geen warmtepomp en totale huisisolatie. De €80 tot €90 miljoen in 2030 voor Vangaslos zijn dus een grove onderschatting.

Het EIB heeft in een zeer gedetailleerd rapport (pag 13) berekend dat de investeringen voor het verduurzamen van alle woningen in 2050 samen op 410 miljard uit zou komen. Voor niet 33% maar 25% van de woningen in 2030 komt het EIB op 115 miljard.  Dat is 57.000 euro per woning. Volgens de annuïteitenberekening komt dat bij 3% rente over 30 jaar in 2030 op 6 miljard euro per jaar.
Nou kun je vraagtekens zetten bij de 57.000 euro per woning.
Laten we een voorzichtige berekening maken en gemiddeld 30.000 per woning nemen, dat is beslist aan de lage kant. En ook nog eens geen rekening houden met de noodzakelijke vervanging van installaties zoals warmtepompen halverwege deze periode. Dat bedrag maal 2,7 miljoen woningen in 2030 is 81 miljard euro. Als 3% annuiteitenlening kost dat in 2030 4,2 miljard euro.
(Let wel: EIB gaat uit van 6% rente en 25 jaar ipv 30 jaar afschrijving. Dan zit je al op 6,5 miljard per jaar in 2030).

Daar moeten dan wel de baten van afgetrokken worden: je hoeft geen gas meer te betalen. Uiteraard moet je wel meer elektriciteit betalen vanwege de warmtepomp.
De truc van de regering is om de belasting op gas sterk te verhogen en die op elektriciteit te verlagen, om zo op de rekening van de gebruikers de warmtepompen te laten renderen. Maar dat is schijn: ze verdienen zich dan terug op belastingvermijding, niet op gaskosten. En omdat iedereen dit moet doen, betalen we die belasting op een andere manier (b.v. hogere BTW, loonbelasting of minder zorg) weer terug. Je moet voor de echte kosten en baten dus de kale gas- en elektriciteitskosten nemen.  Dat doet het PBL trouwens ook in de Nationale Kosten berekening. Die zijn voor een gezin ongeveer €625 aan bespaard gas en €250 aan extra elektriciteit. Per jaar wordt er per woning dus €375 aan kale energiekosten bespaard. Maal 2,7 miljoen woningen is een miljard euro in 2030.

De kosten in 2030 zijn dan €4,2 min €1 = €3,2 miljard. Dat is maar liefst bijna veertig maal zoveel als in het PBL rapport stond.
En tien jaar later (2040) is dit bedrag verdubbeld.
Pas na 2050 kan er mogelijk netto geprofiteerd worden van de maatregelen. Maar dan is zoals gezegd geen rekening gehouden met de noodzakelijke vervanging van de installaties elke ca 15 jaar.

Uiteraard is de besparing groter als de kale kosten van gas zouden oplopen en die van elektriciteit zouden dalen. Dat is echter zeer onwaarschijnlijk, zoals we in  onze reactie op het PBL rapport over het Energieakkoord hebben aangetoond.

[4] Gebouwen Vangaslos: €3,2 miljard
Over de overige gebouwen (bedrijven, ziekenhuizen, publieke gebouwen) zei het EIB dat die kosten van Vangaslos ongeveer vergelijkbaar zouden zijn met die van de woningen. Een beter bedrag hebben we niet.

[5] Resterende maatregelen: ???
PBL en CPB hebben alleen maar de kosten berekend van het beleid dat duidelijk genoeg geformuleerd was om ook uit te rekenen. Wat te vaag was, is niet meegerekend, en dan hebben we het over honderden maatregelen. Als die niet doorgaan, worden de doelen niet bereikt, en als ze wel doorgaan kosten ze geld dat niet in het eindbedrag zit. Er is niet eens een indicatie gegeven van de maximaal te verwachten extra kosten voor deze onbekende maatregelen.

Daar moet bij opgemerkt worden dat maatregelen in de industrie vaak zeer grote besparingen en CO2 reducties kunnen opleveren terwijl ze zich in relatief korte tijd (5 à 10 jaar) terugverdienen. Deze reële baten zijn niet berekend maar zouden aanzienlijk kunnen zijn in 2030.

Uitkomst

Het totaal: €12 miljard in 2030

We komen totaal uit op minimaal 1,75 + 3,8 + 3,2 + 3,2 = €11,95 miljard in 2030
(De 11,95 miljard suggereert een veel te hoge nauwkeurigheid van de uitkomst. Uit het bovenstaande blijkt dat er posten bij zitten die niet op een miljard euro nauwkeurig te bepalen zijn. Het kan dus ook 9 miljard zijn. Maar net zo goed 15 miljard.)

Deze 12 miljard is niet 0,2 maar 1,3% van het BNP. Dat klopt met wat minister Wiebes in de eerste maanden van zijn ministerschap naar buiten bracht: het klimaatbeleid gaat 1% tot 3% van ons BNP kosten.

De 12 miljard is ca €2.800 per vierpersoonsgezin per jaar in 2030. In ons rapport over het Energieakkoord wordt in hoofdstuk 3 “Wie betaalt de rekening?” uitgelegd hoe deze kosten de burger direct en indirect bereiken.

CPB en PBL vergelijking

De €12 miljard zit heel dicht in de buurt van de €11 miljard uit het CPB rapport. Maar desgevraagd werd ontkend dat je dat zo mocht zien. Het CPB heeft allerlei kosten berekend, voor bepaalde groepen. Maar daar zitten dubbeltellingen bij. Je mag de getallen op pag 5 dus niet zomaar optellen. De uitkomsten zitten dus toevallig op dezelfde hoogte.
Dat klopt wel, want CPB heeft zelfs NIETS gerekend voor Vangaslos maatregelen. Je moet dus sowieso ook bij CPB berekening ca 6 miljard optellen voor 2030.

Waarin zit het enorme verschil tussen de kosten van PBL en CPB?
Het CPB geeft hierop het antwoord achterin bijlage B:

Het CPB bruteert de betalingen (uitgaven, EMU-relevante lasten) tussen overheid en samenleving die bij de nationale kosten van het PBL tegen elkaar wegvallen. Het CPB brengt alle effecten in kaart afgezet tegen januari 2018. Het PBL brengt de nationale kosten van het beleid ten opzichte van de NEV 2017 in beeld. Het budgettaire en lastenbeeld van het CPB is partieel omdat het alleen mutaties ten opzichte van 2018 schetst. Het beeld van de nationale kosten van het PBL is partieel, omdat het alleen per 2018 nieuw aangekondigd beleid in kaart brengt.

Vrij vertaald:

[1] Het PBL berekent zoals gezegd alleen de extra kosten voor het klimaatakkoord, maar laat de kosten van het bestaande beleid buiten beschouwing. De kosten daarvan komen gewoon op uw elektriciteitsrekening, al vallen ze politiek gezien niet strikt onder de nieuwe maatregelen van het klimaatakkoord. Maar voor de burger maakt dat natuurlijk geen enkel verschil.

[2] Het CPB berekent alle uitgaven en lasten van de overheid, de burgers en de bedrijven, maar houdt er geen rekening mee dat daar posten bij zitten die de een geld kosten maar de ander geld opleveren. Subsidies kosten de overheid geld, maar leveren de burgers evenveel op. Omgekeerd met belastingen. Die zijn beide op zich geen kosten voor de samenleving, maar herverdelingen binnen de samenleving. CPB corrigeert daar niet voor, PBL heeft dat wel gedaan.

Het PBL bedrag dat de media overheerste was dus veel te laag, en het CPB bedrag dat geen aandacht kreeg was (in hun eigen ogen tenminste) te hoog.

Vangaslos
Ook de berekening van de Vangaslos kosten is verschillend, en wederom bij beide onjuist.
Het CPB is er tenminste nog duidelijk over:

De benodigde investeringen lopen niet mee in de doorrekening van de inkomenseffecten.
Alhoewel de benodigde investeringen om de energie- en autolasten te verlagen gepaard gaan met soms hoge kosten, lopen deze niet mee in de berekende inkomenseffecten in deze notitie. Gedragsveranderingen worden wel beoogd, maar er is nog geen (juridische) verplichting voor gezinnen om de gewenste aanpassingen aan bijvoorbeeld de eigen woning uit te voeren. Veel hangt af van hoe, wanneer en voor welke wijken plannen worden ontwikkeld en hoe en waar de rekening voor de aanpassingen komt te liggen. Er worden verschillende mogelijkheden voor de financiering van deze investeringen geïntroduceerd, waarmee de kosten over een langere periode kunnen worden uitgesmeerd.

Dit is wat cryptisch uitgedrukt, maar het komt er ons inziens op neer dat CPB niet verwacht dat de woningen van het gas af zullen gaan, en er daarom geen kosten aan verbindt. Dat houdt dus ook in dat de beleidsdoelen niet gehaald gaan worden en het Vangaslos project een losse flodder van minister Wiebes was. Maar intussen worden gemeentes wel onder druk gezet om nieuwbouwwijken gasloos uit te voeren. De animo daarvoor is vaak klein, zowel bij de kopers als de gemeentes: je krijgt een veel duurder huis (ook bij nieuwbouw toch al gauw €15.000) met amper lagere kosten per jaar en verder in het gunstigste geval een even prettige woonbeleving.  Lekker rond de gloeiende kachel kruipen of op gas koken is er in ieder geval niet meer bij.

Het PBL claimde deze kosten wel meegenomen te hebben maar kwam zoals gezegd uit op slechts 80 tot 90 miljoen euro in 2030. Toch hield PBL eraan vast dat dit de werkelijke kosten van dit beleid waren. Tot de kritiek in het AD.

Nationale Kosten
PBL blijft schermen met de meer dan twintig jaar oude rekenmethode van zg. “Nationale Kosten” wanneer het tot heel andere (véél lagere) kosten komt dan wij. Dan kunnen we verwijzen naar de €13 tot €17,7 miljard die minister Kamp had laten berekenen voor de kosten van het Energieakkoord, en die hij bleef herhalen als er om de kosten van het (gehele) Energieakkoord gevraagd werd. Dit bleek misleidend, zowel vanwege de beperkte periode (tot 2020 terwijl het merendeel van de kosten daarna viel) als in de hoogte: die periode heeft in onze berekeningen (pag 20) het dubbele ( €38 miljard) gekost en het gehele energieakkoord meer dan €100 miljard. Zoals gezegd is het PBL nu ook met een berekening gekomen van de kosten van het Energieakkoord, en komt het op €46 mrd (zonder herinvesteringen). Maar de eigen gevoeligheidsanalyse toont aan dat dat meer dan het dubbele zal worden bij de juiste aannames over de kosten van fossiel en het ETS. Ons rapport was dus correct met €107 miljard.

Minister Wiebes was not amused bij het lezen van ons rapport:

Minister Wiebes noemt ons rapport “gekwantificeerde kletskoek” (Foto screenshot video Tweedekamer). Klik op het plaatje voor de video

GeenStijl noemde overigens een jaar later juist de PBL cijfers “gekwantificeerde kletskoek” en toonde daarmee aan zeer goed op de hoogte te zijn van de polemiek.

De kritiek van PBL, NVDE en minister Wiebes hebben we weerlegd onder de tab “Kritiek” op deze website.
Voor de discussie met PBL over de berekening van de nationale kosten van klimaatbeleid, zie de discussie onder de tab “Kritiek” de kritiekpunten 1 t/m 8 en vooral punt 9 in de rechterkolom.

PBL zou in april 2019 op ons rapport reageren, uitleggen welke fouten erin zaten, en met een eigen berekening komen. Die reactie is nooit gekomen. Wel is ruim een jaar later in het nieuwe PBL rapport aandacht aan ons rapport besteed en zijn de verschillen besproken. Hierop zullen we nog ingaan in een nieuw topic onder de tab “Rapport PBL 2020”.

Conclusies

De €1,6 tot €1,9 miljard die als de kosten van het klimaatbeleid in 2030 in april 2019 aan de Kamer en de burgers zijn voorgeschoteld door de minister waren volstrekt onvolledig en onjuist. De werkelijke kosten liggen in 2030 waarschijnlijk rond de €12 miljard en stijgen daarna snel door tot ca. €18 miljard in 2040.

De kosten van Vangaslos bedragen meer dan de helft hiervan. Ze leveren echter maar een CO2 emissievermindering op van ruwweg 3%.  De veruit ingrijpendste en duurste maatregel van het klimaatakkoord levert dus een nogal marginale bijdrage op aan de gewenste 49% CO2 reductie.

Van onze overheid zou je mogen verwachten dat men bij het voorstellen van zo ingrijpend beleid als het Klimaatakkoord de Kamer en de burgers voorziet van de eerlijke en juiste cijfers, en er ook eerlijk over is wat er niet in meegerekend is. Daar is in het geval van het Klimaatakkoord geen sprake van geweest.

Aanklikken  voor video:

EIB voorzitter Taco van Hoek stelt voor De Telegraaf (8min30) “… het gaat hier …op termijn misschien wel over honderden miljarden….. en dan moet je in ieder geval de orde van grootte goed hebben “…. (screenshot Telegraaf video)